Zarząd sukcesyjny w aptece

IGNORANTIA IURIS NOCET

 MAGDALENA TAMBORSKA

 

 ZARZĄD SUKCESYJNY W APTECE

 

 Prowadzący aptekę we własnym imieniu na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (czyli jako przedsiębiorca) zastanawiają się czasem, co się stanie z apteką po ich śmierci. Kto zajmie się jej prowadzeniem, kto dopilnuje wszystkich zobowiązań wobec pracowników, hurtowni czy Narodowego Funduszu Zdrowia? Czy ktoś zatroszczy się, aby zezwolenie na prowadzenie apteki nie wygasło i przedsiębiorstwo przetrwało tak poważne zakłócenie w jego funkcjonowaniu dla dobra lokalnej społeczności?

Prowadzenie apteki nie stanowi „zwyczajnej” formy prowadzenia działalności gospodarczej, ale jest obostrzone wieloma ograniczeniami, zarówno podmiotowymi, które regulują, kto może uzyskać zezwolenie na prowadzenie apteki, jak i ograniczeniami przedmiotowymi, określającymi, jakie towary i usługi można nabyć w aptece. Wskazać należy na dodatkowe ograniczenie, które sprowadza się do tego, że po wielu latach prowadzenia działalności gospodarczej właściciel apteki może podjąć decyzję o odpłatnym lub nieodpłatnym zbyciu apteki (przedsiębiorstwa) za życia, ale koniecznym jest spełnienie ustawowych przesłanek dla realizacji takiej czynności prawnej. Czynność taka w formie sprzedaży czy też darowizny prowadzonego przez nas przedsiębiorstwa wraz z przeniesieniem zezwolenia na prowadzenie apteki musiałaby oczywiście być dokonana na rzecz podmiotu, który sam posiada zezwolenie na prowadzenie apteki ogólnodostępnej i spełnia wymagania, o których mowa w art. 99 ust. 3, 3a, 4-4b i art. 101 pkt 2-5 ustawy z dnia 6 września 2001 r. - Prawo farmaceutyczne (t.j. z dnia 22 lutego 2019 r. Dz. U. z 2019r. poz. 499 ze zm.). Wśród wymagań jest wymóg podstawowy, aby przejmującym był farmaceuta posiadający prawo wykonywania zawodu bądź spółka osobowa (spółka jawna lub spółka partnerska), której przedmiotem działalności jest wyłącznie prowadzenie apteki i w której wspólnikami (partnerami) są wyłącznie farmaceuci posiadający prawo wykonywania zawodu. Sama czynność „przeniesienia apteki” byłaby czynnością przeniesienie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części w rozumieniu art. 55¹ ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. z dnia 16 maja 2019 r. Dz. U. z 2019 r. poz. 1145 ze zm.).

Pojawia się jednak zagadnienie, co w przypadku, gdy właściciel apteki nie ma osoby, której mógłby przekazać prowadzoną aptekę za życia lub też uważa, że zagadnienie to nie jest dla niego aż tak istotne, by się nim zajmować. Nie trzeba przekonywać, że brak uregulowania kwestii kontynuowania prowadzenia apteki w razie niespodziewanej śmierci może przysporzyć wiele problemów bliskim, którzy potencjalnie mogą stać się spadkobiercami. Należy pamiętać, iż w chwili śmierci przedsiębiorcy, który prowadził działalność gospodarczą na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG), jego firma podlega wykreśleniu z tego rejestru.

Tym samym, niezależnie od tego, jak długo prowadzi się aptekę w ramach działalności gospodarczej, warto zastanowić się nad ustanowieniem tzw. zarządcy sukcesyjnego, instytucji prawa, która od niedawna pojawiła się w polskim systemie prawnym. Pojawia się zatem pytanie: kim jest zarządca sukcesyjny, jaką rolę może pełnić w przypadku prowadzenia apteki, a także czym jest instytucja zarządu sukcesyjnego?

Instytucja zarządcy sukcesyjnego została uregulowana w ustawie z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstwa (Dz. U z 2018 r. poz. 1629 ze zm.). Ustanowienie zarządcy sukcesyjnego pozwala na kontynuowanie działalności przedsiębiorstwa po śmierci farmaceuty i zachowanie przez dwa lata zezwolenia na prowadzenie apteki, w którym to czasie spadkobiercy mogą podjąć decyzję o sprzedaży przedsiębiorstwa, przekazaniu czy też zakończeniu działalności gospodarczej prowadzonej przez farmaceutę w formie apteki.

Farmaceuta, mając na uwadze dobro prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej, konieczność zabezpieczenia ciągłości prowadzenia apteki i zachowania zezwolenia na jej prowadzenie, może sam za życie ustanowić zarząd sukcesyjny i wybrać osobę, która według niego najlepiej wypełni obowiązki zarządcy sukcesyjnego. Do ustanowienia zarządu sukcesyjnego wymagane jest powołanie zarządcy sukcesyjnego, wyrażenie zgody przez osobę powołaną na zarządcę sukcesyjnego do pełnienia tej funkcji oraz dokonanie wpisu zarządu sukcesyjnego do CEIDG. Powołanie zarządcy sukcesyjnego jest to konstytutywne oświadczenie woli przedsiębiorcy, które należy złożyć przy zachowaniu zwykłej formy pisemnej, skuteczne pod warunkiem dokonania wpisu do CEIDG. Analogicznie wyrażenie zgody osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego do pełnienia tej funkcji wymaga także zachowania formy zwykłej pisemnej.

Samo dokonanie wpisu (jako czynności technicznej) zarządcy sukcesyjnego do CEIDG można dokonać online, poprzez dokonanie zmiany wpisu w swoim aktualnym wpisie do rejestru CEIDG i  załączeniu formularza CEIDG-ZS, który zawiera dane ustanawianego zarządcy sukcesyjnego. Wymagania, jakie musi spełniać osoba, która może zostać ustanowiona zarządcą sukcesyjnym przedsiębiorstwa prowadzącego aptekę, to:

1. posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych
2. brak orzeczonego wobec tej osoby zakazu prowadzenia działalności gospodarczej
3. spełnianie wymagań do prowadzenia apteki, z wyłączeniem obowiązku posiadania statusu farmaceuty z prawem wykonywania zawodu.

W chwili śmierci farmaceuty ustanowiony przez niego zarządca sukcesyjny będzie stanowił nieocenioną pomoc dla spadkobierców w tym jakże dla nich trudnym czasie i w sposób płynny przejmie prowadzenie działalności gospodarczej. Od tego momentu przez okres
dwóch lat przedsiębiorstwo zmarłego farmaceuty będzie prowadzone pod dotychczasową firmą z dopiskiem „w spadku”. W terminie 12 miesięcy od dnia śmierci osoby, na rzecz której zostało wydane zezwolenie na prowadzenie apteki, zarządca sukcesyjny musi złożyć wniosek do wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego o dokonanie zmiany wpisu w zezwoleniu w zakresie podmiotu posiadającego zezwolenie. W przeciwnym razie zezwolenie wygaśnie po upływie wspomnianego okresu.

Jeśli właściciel apteki nie podjął kroków w celu ustanowienia zarządcy sukcesyjnego za życia, do ustanowienia zarządcy sukcesyjnego może dojść również po jego śmierci. W takim przypadku zarządcą sukcesyjnym może zostać małżonek farmaceuty, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.

Co ważne, do ustanowienia zarządcy sukcesyjnego osoby powyżej wskazane mają tylko 2 miesiące liczone od dnia śmierci przedsiębiorcy. Do ustanowienia zarządcy sukcesyjnego wymagana jest zgoda osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie (w spadku) większy niż 85%. Powołanie w takim przypadku zarządcy sukcesyjnego wymaga zachowania formy aktu notarialnego. Następnie powołany zarządca sukcesyjny składa przed notariuszem oświadczenie o braku przeciwskazań do objęcia tej funkcji pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia. Tak powołany zarządca sukcesyjny zostaje zgłoszony przez notariusza do rejestru CEIDG.

Patrząc na procedurę ustanowienia zarządcy sukcesyjnego, może się pojawić myśl, że skoro proces ten wydaje się tak prosty, to po co zawracać sobie głowę zarządem sukcesyjnym jeszcze za życia. Niestety, ustanowienie zarządcy sukcesyjnego, tak jak każda sprawa spadkowa, z uwagi na krąg osób uprawnionych do spadku, wzajemne relacje pomiędzy nimi, odległości pomiędzy ich miejscami zamieszkania może okazać się procesem bardzo skomplikowanym lub całkowicie niemożliwym do przeprowadzenia.

Należy pamiętać, iż na wykonanie czynności ustanowienia zarządcy sukcesyjnego ustawodawca dał tylko 2 miesiące liczone od śmierci osoby prowadzącej aptekę. Wprowadzony limit upływu czasu może okazać się warunkiem, który w realiach wymiaru sprawiedliwości może być nie do spełnienia. Pojawia się także kwestia ustalenia kręgu osób, którym przysługuje udział w przedsiębiorstwie (w spadku) w wielkości ponad 85%. Przeprowadzenie sądowego postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem sądu o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłym w terminie dwóch miesięcy od śmierci spadkobiercy ze względu na obciążenie sądów może okazać się po prostu niemożliwe. Innym rozwiązaniem jest tzw. poświadczenie dziedziczenia przed notariuszem, do którego przeprowadzenia konieczna jest jednakże obecność wszystkich spadkobierców ustawowych w przypadku dziedziczenia ustawowego, a w razie pozostawienia przez zmarłego testamentu, także osób powołanych
w testamencie. Proces ten również może okazać się trudnym do zrealizowania w tak krótkim czasie, co ostatecznie może sprawić, iż brak będzie osoby uprawnionej do złożenia
w terminie 12 miesięcy od dnia śmierci farmaceuty wniosku do wojewódzkiego inspektora farmaceutycznego o dokonanie zmiany danych w zezwoleniu na prowadzenie apteki. Skutkiem tego będzie wygaśnięcie zezwolenia na prowadzenie apteki.

Można pokusić się o stwierdzenie, że to właśnie farmaceuta prowadzący przez lata działalność gospodarczą w formie apteki ogólnodostępnej, znający doskonale realia
i wyzwania, jakie niesie ze sobą jej funkcjonowanie na rynku, najlepiej wie, kto sprawdzi się w jakże trudnej sytuacji, jaką będzie wsparcie jego bliskich w poprowadzeniu przedsiębiorstwa, gdy jego już zabraknie. Decyzja o powołaniu zarządcy sukcesyjnego nie jest decyzją nieodwracalną. W każdej chwili może ona zostać zmieniona przez farmaceutę poprzez złożenie oświadczenia woli o odwołaniu zarządcy sukcesyjnego i dokonanie odpowiedniej zmiany w rejestrze CEIDG. Warto także podkreślić, że można ustanowić rezerwowego zarządcę sukcesyjnego, na wypadek, gdyby zarządca sukcesyjny powołany w pierwszej kolejności zrezygnował z pełnienia tej funkcji lub też zaistniały okoliczności uniemożliwiające mu pełnienie tej funkcji (na przykład jego śmierć, ograniczenie lub utrata zdolności do czynności prawnych).

Powołanie zarządcy sukcesyjnego może wydawać się procesem niepotrzebnym, czymś na co w danym momencie nie mamy czasu, mając na uwadze wielość spraw, jakimi musimy zajmować się każdego dnia, które przecież są ważniejsze, pilniejsze niż zastanawianie się, co stanie się z apteką w przyszłości. Mając jednakże świadomość, ile pracy i czasu poświeciliśmy i poświęcamy każdego dnia na prowadzenie apteki, warto właśnie zabezpieczyć dorobek naszego życia, aby to, co tworzyliśmy całe życie, gdy będziemy musieli pożegnać się z tym światem, nie odeszło bezpowrotnie razem z nami.

 

Magdalena Tamborska

 Radca prawny Wielkopolskiej Okręgowej Izby Aptekarskiej